Pewnie nie raz zdarzyło Ci się usłyszeć charakterystyczne trzeszczenie czy chrupanie pochodzące z Twoich stawów. Może pojawiło się w stawie kolanowym podczas robienia przysiadu lub w kręgosłupie podczas przeciągania się. Wielu osobom towarzyszy regularnie podczas aktywności fizycznej, a takie objawy mogą oczywiście powodować niepokój. Czy faktycznie jest to coś złego? I czym tak naprawdę wywołane jest to strzelanie?
Trzaskanie w stawach - jak powstaje?
W medycynie dźwięki pochodzące ze stawów określa się mianem krepitacji. Wiele osób myśli, że są one wywołane przez tarcie kości o kość, a tak naprawdę przyczyna tego zjawiska jest zupełnie inna. W stawach znajduje się płyn stawowy. Podczas ruchu dochodzi w nim do zmian ciśnienia, co powoduje zapadanie się pęcherzyków powietrza obecnych w płynie. To właśnie ten pękający pęcherzyk jest przyczyną charakterystycznego dźwięku.
Czy wywoływanie takiego trzasku jest szkodliwe?
Jestem pewna, że nie raz ktoś ostrzegał Cię, aby nie strzelać palcami lub kręgosłupem, bo doprowadzi to do uszkodzenia stawu. Być może sam/a zastanawiałeś/łaś się, czy za jakiś czas nie spowodujesz sobie tym dolegliwości bólowych. Nie Ty jedyny/a.
Nietypowe badanie
Pewnemu lekarzowi temat ten najwyraźniej spędzał sen z powiek, bo postanowił to sprawdzić. Na sobie. Donald L. Unger z Thousand Oaks w Kalifornii strzelał placami jedynie lewej ręki dwa razy dziennie, przez... 50 lat!
Na początku i na końcu swojego eksperymentu wykonał porównawcze badanie RTG, aby sprawdzić, czy w lewej ręce powstały jakieś zmiany zwyrodnieniowe. Badanie nie wykazało jednak żadnej znaczącej różnicy między lewą a prawą ręką.
Za swoje odkrycie Donald L. Unger otrzymał nawet nagrodę Ig Nobla - to taki zabawny odpowiednik prawdziwej nagrody Nobla (źródło).
(źródło)
Takie badanie należy traktować oczywiście z przymrużeniem oka, bo jedna osoba to dość mała grupa badana. Od tamtego czasu wykonano jeszcze jednak wiele innych, dokładniejszych badań na ten temat i, póki co, nie mamy dowodów na to, aby strzelanie stawami było czymś groźnym. Oczywiście, jeżeli nie towarzyszą temu dolegliwości bólowe i inne objawy.
Czy strzelające stawy mogą wynikać z czegoś innego?
Wyżej opisany mechanizm jest jednym z częściej występujących, jednak dziwne dźwięki dobiegające ze stawów mogą być również spowodowane czymś innym. Oto kilka przykładów:
Przesuwanie się ścięgien lub więzadeł
O takim zjawisku mówimy, gdy ścięgno lub więzadło podczas ruchu zahacza o strukturę kostną i wywołuje dźwięk. Przykładem takiej sytuacji jest zespół trzaskającego biodra. U osób z tym problem występuje przeskakiwanie wraz z trzaskiem w obrębie stawu biodrowego.
Objaw ten występuje jedynie przy niektórych ruchach. Zazwyczaj nie wywołuje bólu, ale może być przyczyną odczuwalnego dyskomfortu, a co za tym idzie - może powodować trudności podczas wykonywania niektórych ćwiczeń. A szczególnie takich, gdzie wykonujemy naprzemiennie zgięcie i wyprost w biodrze (np. deadbug).
W zależności od tego, jaka struktura jest przyczyną wystąpienia trzasku, mówimy o trzech typach trzaskającego biodra:
1. Typ zewnętrzny - pasmo biodrowo – piszczelowe przeskakuje przez krętarz większy kości udowej.
2. Tym wewnętrzny - mięsień biodrowo- lędźwiowy przesuwa się przez krętarz mniejszy, głowę kości udowej lub okolicę spojenia łonowego.
3. Typ wewnątrzstawowy - najczęściej występujący wskutek silnego urazu mechanicznego, trzask może być powodowany przez ciało wolne lub uszkodzoną chrząstkę stawową.
Uszkodzenie struktury wewnątrzstawowej
Uszkodzona chrząstka stawowa, łąkotka lub obrąbek stawowy również mogą wywoływać różnego rodzaju odgłosy. Takiemu problemowi zazwyczaj towarzyszą jeszcze inne objawy, takie jak dolegliwości bólowe, obrzęk, ograniczenie ruchomości w stawie czy blokowanie się stawu. Często stan ten wywołany jest przez urazy. Różnego rodzaju zmiany zwyrodnieniowe stawów także mogą wywołać krepitacje. Obserwujemy to często u osób starszych.
Nieprawidłowe funkcjonowanie stawu
Przykładem takiej sytuacji jest staw kolanowy, a dokładniej staw rzepkowo-udowy. Rzepka to ta mała, trójkątna kość na szczycie kolana. Podczas ruchu przemieszcza w górę i w dół się po swoim torze, który znajduje się na powierzchni kości udowej. Czasami jednak rzepka delikatnie "zbacza" z tego toru, co również może wywoływać chrupanie czy przeskakiwanie.
Stan ten może być związany z nieprawidłowym funkcjonowaniem mięśnia czworogłowego. Jest to mięsień, który bardzo mocno wpływa na to, jak porusza się rzepka. Czasem dochodzi do dysproporcji między siłą poszczególnych głów mięśnia czworogłowego (jak sama nazwa wskazuje, ma ich aż cztery) i rzepka pociągana jest w jedną stroną, co skutkuje krepitacjami. Problem ten może pojawiać się również u osób, które mają dużą koślawość kolan.
Nadmierna mobilność w stawach
U osób cechujących się hipermobilnością strzelające stawy występują częściej. Zazwyczaj nie powodują dolegliwości bólowych lub innych problemów.
Zmiany w gospodarce hormonalnej
Taka sytuacja występuje u dzieci w okresie wzrostu. Zmiany hormonalne powodują uelastycznienie więzadeł, co może objawiać się chrupaniem czy klikaniem w stawach. Zazwyczaj nie powoduje to dolegliwości bólowych i nie zaburza prawidłowego funkcjonowania stawów, a także jest to przejściowe.
Jak rozpoznać, czy dźwięk, który słyszysz, jest czymś nieprawidłowym?
Jak widzisz, przyczyny trzasków i chrupnięć mogą być bardzo różne. Skąd więc masz mieć pewność, czy Twoje strzelające kolana to coś poważnego? Kiedy nie warto się tym przejmować, a kiedy konieczna będzie jednak dokładna diagnostyka u fizjoterapeuty bądź lekarza ortopedy?
Oczywiście nie ma jednej, złotej rady czy niezawodnego testu, aby szybko dowiedzieć się, czy w Twoim stawie wszystko jest w porządku. Jednak jest kilka czynników, które warto wziąć pod uwagę.
Na początku zastanówmy się nad rodzajem dźwięku. Jeżeli jest do delikatne kliknięcie, to najpewniej nie masz się czym przejmować. Jeśli natomiast opisałbyś/abyś to bardziej jako trzeszczenie, chrzęszczenie, chrupotanie i jest ono nieprzyjemne dla ucha, a głośne na tyle, że słyszą je wyraźnie obecne obok Ciebie osoby, to warto się temu przyjrzeć.
Kolejnym aspektem będzie częstość występowania krepitacji. Jeżeli pojawiają się jedynie, gdy np. przeciągasz się rano, kręcisz kółka szyją po długim siedzeniu lub gdy zrobisz kilka pierwszych ruchów w trakcie rozgrzewki, to raczej nie masz się czym martwić. Jednak gdy chrupanie pojawia się zawsze przy tym samym ćwiczeniu i bywa nawet tak, że jego intensywność zwiększa się z czasem, to pora to sprawdzić.
Następnym, bardzo ważnym tematem, jest występowanie bólu. Jeżeli dźwiękom w stawie towarzyszą dolegliwości bólowe, to zdecydowanie zachęcam do konsultacji ze specjalistą. Dodatkowo, jeżeli widzisz, że strzelający staw wygląda inaczej, jego obrys jest większy, po aktywności pojawia się obrzęk, to mamy już kilka dowodów na to, że coś tam jest nie tak, jak powinno.
Istotne jest również to, kiedy trzaski zaczęły się pojawiać. Jeżeli wystąpiło to bezpośrednio po urazie, np. po upadku na staw kolanowy, to możemy podejrzewać, że doszło w nim do jakiegoś uszkodzenia.
Ostatnim, ale wcale nie najmniej ważnym czynnikiem jest zakres ruchomości. Jeżeli w stawie, w którym pojawiają się różne efekty akustyczne, zauważyłeś/łaś również ograniczenie ruchomości, to warto zgłębić temat. Szczególnie jeżeli dochodzi do zablokowania w stawie, który odblokowuje się dopiero po głośnym chrupnięciu. Często towarzyszy temu ból lub dyskomfort.
Podsumowanie
Trzaski i chrupanie w stawie określa się mianem krepitacji. Najczęściej wywołane są przez pękanie pęcherzyków powietrza znajdujących się w płynie stawowym. W większości przypadków są niegroźnie i nie ma dowodów na to, iż mogą wywoływać zmiany zwyrodnieniowe.
Jeżeli jednak pojawiły się po urazie, towarzyszy im silny ból, występuje wyraźne ograniczenie ruchomości w stawie lub odczuwasz duży dyskomfort podczas aktywności fizycznej, skonsultuj niezwłocznie ten problem u fizjoterapeuty lub lekarza ortopedy.
Marta Kaszubowska
Fizjoterapeuta w Hardy. Wyższa Forma
Magister fizjoterapii. Absolwentka Collegium Medicum w Bydgoszczy UMK w Toruniu. Osoba odpowiedzialna za dział fizjoterapii.